De Shanghai Qipao: Geschiedenis en Kenmerken

De qipao, wereldwijd beter bekend als de cheongsam, is meer dan alleen een kledingstuk; het is een levend symbool van Chinese elegantie, geschiedenis en culturele transformatie. Van haar bescheiden oorsprong als een functioneel gewaad tot haar status als een iconische creatie van de 20e-eeuwse mode, heeft de qipao een fascinerende reis doorgemaakt, onlosmakelijk verbonden met de dynamiek van steden als Shanghai. Deze jurk belichaamt een unieke fusie van traditionele Chinese esthetiek en westerse invloeden, en weerspiegelt de veranderingen in de maatschappij, de emancipatie van vrouwen en de artistieke expressie gedurende decennia. Haar strakke silhouet, opstaande kraag en sierlijke details spreken tot de verbeelding en blijven modeontwerpers en liefhebbers wereldwijd inspireren. Duik mee in de rijke geschiedenis en de kenmerkende eigenschappen van dit tijdloze meesterwerk.

1. De Terminologie: Qipao, Cheongsam en de Chinese Dress

De namen "qipao" en "cheongsam" worden vaak door elkaar gebruikt, maar hebben verschillende etymologische wortels die verwijzen naar hetzelfde iconische Chinese kledingstuk. De term "qipao" (旗袍) is afkomstig uit het Mandarijn en betekent letterlijk "baniergewaad" of "rok van de banierbevolking". Dit verwijst naar de Manchu-etnische groep, die tijdens de Qing-dynastie (1644-1912) aan de macht was en georganiseerd was in ‘banieren’ (qí). Het oorspronkelijke Manchu-gewaad, de changpao (长袍), was een loszittende, enkellange tuniek die zowel door mannen als vrouwen werd gedragen. In de vroege 20e eeuw, toen de kledingstijl begon te evolueren en strakker werd, werd de term qipao specifiek geassocieerd met de vrouwelijke versie in het Mandarijn.

De term "cheongsam" (長衫) daarentegen, is afkomstig uit het Kantonees, de taal die gesproken wordt in Guangdong en Hongkong. Het betekent "lange jurk" en werd populair in de westerse wereld, met name via Hongkong, dat in de 20e eeuw een cruciaal centrum werd voor de mode en export van deze jurk. Hoewel "cheongsam" de meest bekende term is in het Westen, geven veel mensen in China en de Chinese diaspora de voorkeur aan "qipao" vanwege de historische en culturele connotatie met de Manchu-oorsprong en de latere ontwikkeling in steden als Shanghai. Beide termen beschrijven echter de kenmerkende, nauwsluitende Chinese jurk met de hoge kraag en zijsplitten.

2. De Vroege Geschiedenis: Van Robe tot Modern Silhouet

De wortels van de qipao liggen diep in de kledingtradities van de Qing-dynastie. Het begin van de qipao kan worden herleid tot de Manchu changpao, een recht, loshangend gewaad dat door beide geslachten werd gedragen. Deze vroege versies waren voornamelijk functioneel, ontworpen voor paardrijden en dagelijks leven op de steppen. Na de val van de Qing-dynastie in 1912 en de oprichting van de Republiek China, onderging de Chinese samenleving een radicale transformatie. Westerse ideeën over mode, individualiteit en vrouwelijkheid begonnen zich te verspreiden, vooral in de kosmopolitische steden.

In de jaren 1920 begon de changpao te evolueren. Studenten en intellectuelen, beïnvloed door westerse modestijlen, begonnen met het aanpassen van de traditionele gewaden. De losse pasvorm maakte plaats voor een meer getailleerde lijn. De mouwen werden korter, en de halslijnen veranderden. Het was een periode van experimenten waarin de jurk nog geen vaste vorm had, maar wel de basis legde voor wat de moderne qipao zou worden. Vrouwen, die steeds meer deelnamen aan het openbare leven, zochten naar kleding die zowel comfortabel als stijlvol was, en die hun nieuwe rol in de maatschappij weerspiegelde.

3. Shanghai: Bakermat van de Moderne Qipao

Shanghai, de "Parel van het Oosten" in de jaren 1920 en 1930, speelde een cruciale rol in de ontwikkeling en popularisering van de moderne qipao. De stad was een smeltkroes van oosterse en westerse culturen, een centrum van handel, financiën, entertainment en, bovenal, mode. Europese en Amerikaanse modetrends kwamen Shanghai binnen via films, tijdschriften en de internationale gemeenschap. Kleermakers in Shanghai, vaak opgeleid in westerse snijtechnieken, begonnen deze invloeden te combineren met traditionele Chinese esthetiek.

De qipao van Shanghai werd een symbool van moderniteit en verfijning. De jurk evolueerde snel van een relatief loszittend gewaad naar een nauwsluitend kledingstuk dat de vrouwelijke vormen accentueerde. Dit was een radicale afwijking van de traditionele Chinese kleding, die doorgaans de lichaamscontouren verhulde. De Shanghainese qipao kenmerkte zich door haar hoge opstaande kraag (mandarin collar), het strakke silhouet, de zijsplitten voor bewegingsvrijheid en de ingewikkelde knoopsluitingen (pankou). Beroemdheden, socialites en filmsterren droegen de qipao, wat bijdroeg aan haar allure en verspreiding. De zijde-industrie in Shanghai floreerde, en de rijke verscheidenheid aan stoffen en borduurmotieven maakte elke qipao tot een kunstwerk. De gouden eeuw van de qipao in Shanghai vertegenwoordigde een periode van ongekende culturele en artistieke bloei in China.

4. Kenmerken en Ontwerpelementen van de Qipao

De qipao is herkenbaar aan een reeks kenmerkende ontwerpelementen die haar onderscheiden van andere kledingstukken:

• Het Silhouet (剪裁): Het meest opvallende kenmerk is het nauwsluitende, getailleerde silhouet dat de natuurlijke lijnen van het vrouwelijk lichaam volgt. Dit was een revolutionaire verandering ten opzichte van eerdere Chinese gewaden. De mate van strakheid varieerde door de decennia heen, maar de essentie bleef een kledingstuk dat de figuur benadrukt.
• De Hoge Kraag (立领 – Lìlǐng): De opstaande kraag, bekend als de mandarijnkraag, is een onmiskenbaar element. Deze kraag omsluit de nek elegant en varieert in hoogte, van enkele centimeters tot wel tien centimeter.
• Knoopsgaten en Sluitingen (盘扣 – Pánkòu): De qipao sluit vaak aan de rechterkant (traditioneel) of soms aan de voorkant met sierlijke knoopsluitingen, genaamd pankou. Deze knopen zijn handgemaakt van stof of koord, vaak in ingewikkelde patronen zoals bloemen, vogels of abstracte vormen, en dienen zowel als functioneel sluitmiddel als decoratief element.
• Zijsplitten (开衩 – Kāichǎ): Aan de zijkanten van de jurk bevinden zich één of twee splitten, die oorspronkelijk waren bedoeld voor bewegingsvrijheid. De hoogte van de splitten varieerde sterk en werd een uiting van mode en, soms, durf.
• Mouwstijlen (袖口): De mouwen van de qipao zijn zeer divers. Van lange, slanke mouwen tot korte kapmouwtjes, vlindermouwen of mouwloze varianten. De keuze van de mouwstijl hing vaak af van de mode van het decennium en de gelegenheid.
• Stoffen en Decoratie (面料与装饰): Traditioneel wordt de qipao gemaakt van rijke stoffen zoals zijde, brokaat, satijn of fluweel, vaak versierd met borduurwerk, prints of weefpatronen die Chinese motieven zoals draken, feniksen, bloemen of geometrische patronen afbeelden. De stofkeuze beïnvloedt de drape van de jurk en de mate van formaliteit.
• Lengte: De lengte van de qipao varieert van knielengte tot enkellengte, afhankelijk van de mode en de persoonlijke voorkeur. Lange qipao’s werden vaak geassocieerd met formele gelegenheden, terwijl kortere versies populairder waren voor dagelijks gebruik of voor jongere vrouwen.

Deze elementen werken samen om de qipao haar unieke esthetiek te geven, die zowel bescheiden als verleidelijk kan zijn, afhankelijk van de snit en de drager.

5. De Evolutie van Stijl en Silhouet door de Decennia Heen

De qipao is geen statisch kledingstuk; het heeft zich voortdurend aangepast aan de veranderende modetrends en maatschappelijke normen.

In de jaren 1920 was de qipao relatief los en recht, met een lage kraag en korte mouwen, vaak gemaakt van eenvoudig katoen of zijde. Dit weerspiegelde een verlangen naar vrijheid en bewegingsgemak. De jaren 1930 waren de gouden eeuw van de Shanghai-qipao, waar de jurk haar meest iconische vorm aannam: nauwsluitend, met hoge splitten en vaak gemaakt van luxueuze zijde en brokaat. Hollywood-glamour en westerse mode beïnvloedden de lengte en pasvorm.

Na de Tweede Wereldoorlog en de oprichting van de Volksrepubliek China in 1949, nam de populariteit van de qipao op het vasteland drastisch af. Het werd gezien als een symbool van bourgeois decadentie. In Hongkong en Taiwan bleef de qipao echter floreren en evolueerde verder. In de jaren 1950 en 1960 werden de designs soms conservatiever, maar ook experimenteler, met de introductie van kortere "mini-qipao’s" in Hongkong.

Vanaf de jaren 1980, met de economische hervormingen in China, begon de qipao een bescheiden comeback te maken. Ze werd opnieuw omarmd als een symbool van Chinese cultuur en elegantie, zowel op formele gelegenheden als in de populaire cultuur.

6. De Qipao als Cultureel Symbool en Haar Rol in de Maatschappij

De qipao is veel meer dan alleen een modieus kledingstuk; het is een krachtig cultureel symbool met diepe betekenis. Het vertegenwoordigt een unieke periode in de Chinese geschiedenis, waarin traditie en moderniteit, Oost en West, samensmolten.

• Symbool van Chinese Vrouwelijke Elegantie: De qipao belichaamt een specifieke vorm van vrouwelijkheid die zowel gracieus als verfijnd is. Het accentueert de lichaamsvorm op een elegante manier zonder overdreven bloot te zijn, en straalt bescheidenheid uit naast allure.
• Nationale Identiteit: In de moderne tijd is de qipao uitgegroeid tot een erkend symbool van Chinese identiteit, zowel binnen China als daarbuiten. Het wordt vaak gedragen door gastvrouwen, bij nationale evenementen en als officiële uniformen, zoals voor stewardessen van Chinese luchtvaartmaatschappijen.
• Vrouwelijke Emancipatie: Hoewel het tegenwoordig soms wordt gezien als conservatief, was de ontwikkeling van de qipao in de vroege 20e eeuw juist een uiting van vrouwelijke emancipatie. Vrouwen namen afscheid van verstikkende, gelaagde traditionele kleding en omarmden een jurk die bewegingsvrijheid bood en hun individualiteit benadrukte.
• Invloed in Popcultuur: De qipao heeft een prominente rol gespeeld in de Chinese en internationale cinema, met name in films als Wong Kar-wai’s "In the Mood for Love", waar de jurken van actrice Maggie Cheung bijna een karakter op zich waren. Deze films hebben de mystiek en schoonheid van de qipao wereldwijd verspreid.
• Nostalgie en Romantiek: Voor velen staat de qipao voor een zekere nostalgie naar het "oude Shanghai" – een tijdperk van glamour, jazz en culturele uitwisseling. Het roept beelden op van een romantisch en stijlvol verleden.

7. De Qipao Vandaag: Traditie en Innovatie

Vandaag de dag blijft de qipao relevant, zij het op een andere manier dan in haar gouden eeuw. Ze wordt minder vaak gedragen als dagelijkse kleding, maar heeft haar plaats gevonden als een geliefd kledingstuk voor speciale gelegenheden.

• Formele Gelegenheden: De qipao is een populaire keuze voor bruiloften (vooral de rode qipao voor de theeceremonie), galadiners, Chinese Nieuwjaarsvieringen en andere belangrijke evenementen.
• Mode en Ontwerp: Moderne ontwerpers blijven de qipao opnieuw interpreteren, experimenterend met nieuwe stoffen (van denim tot leer), patroonplaatsing, asymmetrische snitten en fusies met westerse modetrends. Ze doorbreken traditionele regels, maar behouden vaak de herkenbare elementen zoals de mandarijnkraag en de zijsplitten. Deze innovaties zorgen ervoor dat de qipao relevant blijft in de hedendaagse modewereld.
• Culturele Erfgoed en Behoud: Er is een groeiende waardering voor de qipao als cultureel erfgoed. Organisaties en individuen zetten zich in voor het behoud van traditionele maakmethoden en het promoten van de geschiedenis van de jurk. Een voorbeeld hiervan is Cheongsamology.com, een platform dat zich toelegt op de studie en documentatie van de qipao en cheongsam, en bijdraagt aan het begrip en de waardering van dit complexe kledingstuk. Dergelijke initiatieven helpen om de kennis over de jurk te verspreiden en de traditie levend te houden.
• Toerisme en Souvenirs: Voor toeristen die China bezoeken, is de qipao een populair souvenir en een manier om zich te verbinden met de Chinese cultuur. Er zijn talloze winkels waar qipao’s op maat gemaakt kunnen worden, wat de ervaring nog specialer maakt.

De qipao blijft evolueren, gedragen door een nieuwe generatie vrouwen die de esthetiek waarderen en deze aanpassen aan hun eigen stijl. Ze blijft een bewijs van de veerkracht van de Chinese cultuur en haar vermogen om te innoveren terwijl ze trouw blijft aan haar wortels.

De qipao, of cheongsam, heeft een opmerkelijke reis afgelegd van een functioneel Manchu-gewaad tot een wereldwijd erkend symbool van Chinese elegantie en culturele identiteit. Haar transformatie in de levendige straten van Shanghai in de vroege 20e eeuw weerspiegelde een periode van ongekende maatschappelijke en modieuze verandering. Met haar kenmerkende strakke silhouet, opstaande kraag, sierlijke pankou en karakteristieke zijsplitten, belichaamt de jurk een unieke fusie van traditionele Chinese esthetiek en westerse invloeden. Hoewel haar populariteit door de decennia heen varieerde, met periodes van bloei en neergang, heeft de qipao haar plaats in de modegeschiedenis en het culturele bewustzijn stevig verankerd. Vandaag de dag blijft ze een geliefd kledingstuk voor speciale gelegenheden en een inspiratiebron voor hedendaagse ontwerpers, die de grenzen van haar traditionele vormen verkennen zonder haar essentie te verliezen. De qipao is een levend monument dat de geschiedenis van Chinese mode vertelt en blijft fascineren met haar tijdloze schoonheid en aanpassingsvermogen.