Hướng dẫn nghi thức khách mời khi dự trà đạo Nhật

Trà đạo Nhật Bản, hay Chanoyu, không chỉ là một nghi thức pha trà mà còn là một nghệ thuật sống sâu sắc, thấm đẫm triết lý Thiền. Mỗi buổi lễ trà là một khoảnh khắc "nhất kỳ nhất hội" (ichigo ichie), nghĩa là một cuộc gặp gỡ độc nhất vô nhị, không bao giờ lặp lại. Để trải nghiệm trọn vẹn vẻ đẹp và sự thanh tịnh của nghi lễ này, vai trò của người khách là vô cùng quan trọng. Sự hiểu biết và tuân thủ các quy tắc ứng xử không chỉ thể hiện lòng tôn trọng đối với chủ nhà và truyền thống mà còn góp phần tạo nên một không gian hòa hợp, yên bình, nơi mà trà, con người và thiên nhiên hòa quyện làm một. Bài viết này sẽ đi sâu vào những chuẩn mực ứng xử dành cho khách mời, giúp quý vị sẵn sàng tham gia một buổi lễ trà một cách tự tin và trang trọng nhất.

1. Chuẩn Bị Trước Khi Tham Dự

Để có một trải nghiệm trà đạo trọn vẹn, việc chuẩn bị kỹ lưỡng trước khi đến là điều tối quan trọng. Đây là bước đầu tiên thể hiện sự tôn trọng của bạn đối với chủ nhà và nghi lễ.

• Xác nhận và Đúng giờ: Luôn xác nhận tham dự và đến đúng giờ hoặc sớm hơn một chút để có thời gian chuẩn bị. Trễ hẹn có thể phá vỡ dòng chảy của nghi lễ và không tôn trọng thời gian của người khác.
• Trang phục: Trang phục là một yếu tố then chốt. Mục tiêu là sự đơn giản, sạch sẽ, thoải mái và không gây xao nhãng.

• Vật dụng cá nhân:
  • Kaishi (Giấy gấp nhỏ): Dùng để giữ bánh ngọt hoặc lau miệng chén trà. Nên mang theo một xấp giấy sạch.
  • Fukusa-basami (Túi đựng dụng cụ): Một chiếc túi nhỏ để đựng kaishi, que ăn ngọt (kashi-yōji) và quạt gấp (sensu).
  • Sensu (Quạt gấp): Quạt dùng để chào hỏi hoặc khi ngồi seiza trong thời gian dài. Khi chào, đặt quạt trước đầu gối như một rào cản tượng trưng.
• Sức khỏe và vệ sinh cá nhân: Đảm bảo bạn khỏe mạnh, không có các triệu chứng cảm cúm hoặc bệnh tật. Hạn chế ăn uống các món có mùi nồng trước khi tham dự.

2. Khi Đến Nơi và Bước Vào Vườn Trà

Hành trình từ bên ngoài vào phòng trà là một phần của nghi lễ, giúp khách dần chuyển đổi tâm trạng từ thế giới ồn ào bên ngoài vào không gian tĩnh lặng của trà đạo.

• Qua cổng và Vườn Roji: Khi đến cổng vườn trà (Roji), bạn bắt đầu tiến vào một không gian được thiết kế để thanh lọc tâm trí. Roji thường có con đường lát đá, cây cối, và một không gian đơn giản. Hãy bước đi chậm rãi, quan sát và hít thở không khí trong lành.
• Tsukubai (Bồn rửa tay): Trước khi vào phòng trà, bạn sẽ thực hiện nghi thức thanh lọc tại tsukubai. Dùng gáo tre (hishaku) múc nước rửa tay, sau đó rửa miệng. Đây là hành động tượng trưng cho việc gột rửa bụi trần và mọi lo toan.
• Machiai (Phòng chờ): Sau khi thanh lọc, khách sẽ đợi trong phòng chờ. Tại đây, bạn có thể chiêm ngưỡng bức tranh treo tường (kakemono) hoặc hoa (chabana) được chủ nhà chuẩn bị, tạo không khí cho buổi lễ sắp tới.
• Nijiriguchi (Cửa vào thấp): Hầu hết các phòng trà truyền thống có một cánh cửa vào rất thấp, gọi là nijiriguchi, buộc người khách phải cúi thấp người khi bước vào. Điều này không chỉ là một hành động khiêm nhường mà còn là biểu tượng cho sự bình đẳng: bất kể địa vị xã hội, mọi người đều phải cúi mình khi bước vào không gian linh thiêng của trà đạo. Khi vào, hãy cởi giày và đặt gọn gàng ở phía ngoài.

3. Trong Phòng Trà và Trình Tự Lễ Trà

Khi đã bước vào phòng trà, mọi hành động của bạn đều nên thể hiện sự tĩnh tại và tôn trọng.

• Vị trí ngồi: Chủ nhà sẽ chỉ định vị trí ngồi. Khách danh dự (shokyaku) thường ngồi gần Tokonoma (hốc tường có treo cuộn tranh và bình hoa) nhất. Hãy ngồi yên vị tại vị trí của mình và giữ tư thế seiza (quỳ gối) nếu có thể, hoặc ngồi khoanh chân nếu không quen.
• Chiêm ngưỡng dụng cụ: Trước khi trà được pha, chủ nhà sẽ giới thiệu và trưng bày các dụng cụ trà. Bạn có thể cúi chào và nhẹ nhàng chiêm ngưỡng chúng. Tránh chạm vào các dụng cụ trừ khi được hướng dẫn.
• Thưởng thức đồ ngọt (Wagashi): Đồ ngọt (wagashi) thường được phục vụ trước khi uống trà đặc (koicha). Dùng que ăn ngọt (kashi-yōji) cắt và ăn wagashi. Wagashi được thiết kế để làm sạch vòm miệng và chuẩn bị vị giác cho hương vị trà.
• Uống trà:
  • Koicha (Trà đặc): Thường là một chén trà đặc và sánh được chia sẻ giữa các khách. Khi đến lượt bạn, hãy nhận chén trà bằng tay phải đặt trên lòng bàn tay trái. Xoay chén ba lần theo chiều kim đồng hồ để tránh uống từ mặt chính (shōmen) của chén (thường là mặt có họa tiết đẹp nhất). Uống hết trà trong ba ngụm rưỡi. Sau khi uống xong, dùng ngón cái và ngón trỏ lau nhẹ vành chén nơi bạn đã uống, rồi xoay chén về vị trí ban đầu và trả lại.
  • Usucha (Trà loãng): Sau koicha, usucha thường được phục vụ riêng cho mỗi người. Cách uống tương tự koicha: nhận chén, xoay chén ba lần, uống trà. Sau khi uống hết, bạn có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp của chén trà. Cầm chén bằng hai tay, nâng lên ngang tầm mắt để xem xét kỹ lưỡng họa tiết hoặc kết cấu của chén, sau đó đặt xuống, xoay lại mặt chính và trả lại cho chủ nhà.
• Giao tiếp và không khí: Duy trì sự yên lặng và thanh tịnh. Chỉ nên trò chuyện nhẹ nhàng về trà, dụng cụ hoặc không gian khi được chủ nhà gợi ý. Hạn chế sử dụng điện thoại di động và không chụp ảnh trừ khi có sự cho phép rõ ràng.

4. Kết Thúc Lễ Trà và Rời Đi

Kết thúc buổi lễ trà cũng quan trọng như khi bắt đầu, thể hiện sự trân trọng và biết ơn của khách đối với chủ nhà.

• Chào từ biệt: Khi chủ nhà kết thúc nghi lễ, bạn nên cúi chào để bày tỏ lòng biết ơn.
• Rời phòng trà: Cẩn thận đứng dậy và rời khỏi phòng trà qua nijiriguchi, cúi chào một lần nữa khi bước ra.
• Cảm ơn chủ nhà: Hãy dành thời gian để đích thân cảm ơn chủ nhà về lòng hiếu khách và trải nghiệm trà đạo tuyệt vời. Lời cảm ơn chân thành sẽ để lại ấn tượng tốt đẹp.
• Hậu lễ: Một số người có thể chọn viết thư hoặc gửi một món quà nhỏ sau đó để bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc.

5. Những Điều Nên Tránh

Để đảm bảo buổi lễ trà diễn ra suôn sẻ và giữ được sự tôn nghiêm, có một số điều bạn cần đặc biệt tránh:

• Gây tiếng ồn: Tránh nói chuyện ồn ào, ho, hắt hơi mạnh hoặc gây ra bất kỳ tiếng động lớn nào. Nếu cần ho hoặc hắt hơi, hãy che miệng và cố gắng làm nhẹ nhàng nhất có thể.
• Sử dụng điện thoại di động: Điện thoại di động nên được tắt nguồn hoặc để chế độ im lặng tuyệt đối. Tuyệt đối không sử dụng điện thoại trong phòng trà.
• Chụp ảnh: Hầu hết các buổi trà đạo không cho phép chụp ảnh để duy trì sự tập trung và tính riêng tư. Luôn hỏi ý kiến chủ nhà trước khi định chụp bất kỳ bức ảnh nào.
• Chạm vào dụng cụ: Trừ khi được hướng dẫn, không chạm vào bất kỳ dụng cụ trà nào. Chúng thường rất quý giá và có ý nghĩa đặc biệt.
• Đặt quá nhiều câu hỏi: Dù tò mò, hãy tránh đặt quá nhiều câu hỏi trong suốt nghi lễ, đặc biệt là những câu hỏi không liên quan đến trà hoặc làm gián đoạn sự tập trung của chủ nhà.
• Ăn uống hoặc mang đồ ăn/thức uống cá nhân: Không mang theo thức ăn hoặc đồ uống riêng. Đồ ngọt và trà được phục vụ là đủ cho nghi lễ.
• Mang vật cồng kềnh: Hạn chế mang theo túi xách lớn, ba lô hoặc các vật dụng cồng kềnh khác vào phòng trà.
• Để lộ tất bẩn hoặc chân trần: Luôn mang tất sạch sẽ. Việc đi chân trần trong phòng trà là không được chấp nhận.
• Có mùi cơ thể hoặc mùi nước hoa nồng: Điều này đã được đề cập ở phần chuẩn bị, nhưng cần nhấn mạnh lại vì mùi hương có thể ảnh hưởng đến khả năng thưởng thức trà của người khác.

Tham gia một buổi lễ trà Nhật Bản là một trải nghiệm độc đáo và đáng giá, là cơ hội để đắm mình vào một không gian tĩnh lặng, nơi vẻ đẹp được tìm thấy trong sự giản dị và ý nghĩa được chắt lọc từ từng cử chỉ. Bằng cách hiểu và thực hành những quy tắc ứng xử của một người khách, bạn không chỉ thể hiện sự tôn trọng đối với chủ nhà và truyền thống hàng trăm năm tuổi, mà còn giúp chính mình đạt được trạng thái thiền định và thưởng thức trọn vẹn tinh thần "Hòa, Kính, Thanh, Tịch" (Wa, Kei, Sei, Jaku) của trà đạo. Mỗi hành động nhỏ, từ cách bạn bước vào đến cách bạn nâng chén trà, đều góp phần tạo nên sự hài hòa chung của buổi lễ, biến nó thành một khoảnh khắc "nhất kỳ nhất hội" thực sự khó quên.