Lịch sử Sườn Xám – Biểu tượng thời trang Trung Hoa

Chiếc áo dài sườn xám, hay còn gọi là Qipao/Cheongsam, không chỉ là một trang phục mà còn là biểu tượng sống động của sự giao thoa văn hóa và lịch sử Trung Quốc. Từ nguồn gốc khiêm tốn của nó trong triều đại Mãn Châu đến vị thế hiện tại như một biểu tượng của sự sang trọng và nữ tính trên toàn cầu, Qipao đã trải qua một hành trình biến đổi đầy ngoạn mục, phản ánh những thay đổi xã hội, chính trị và thẩm mỹ qua nhiều thế kỷ. Nó không chỉ là một bộ quần áo mà còn là một tấm gương phản chiếu những câu chuyện về sự tiến bộ của phụ nữ, sự hội nhập văn hóa và bản sắc dân tộc, trở thành một trong những trang phục được nhận diện rộng rãi và ngưỡng mộ nhất thế giới.

1. Nguồn Gốc Sơ Khai: Từ Trang Phục Mãn Châu đến Hình Hài Ban Đầu

Lịch sử của Qipao bắt nguồn từ trang phục truyền thống của người Mãn Châu, dân tộc đã lập nên triều đại nhà Thanh (1644-1912). Ban đầu, trang phục của người Mãn Châu được gọi là "Changpao" (長袍), một loại áo dài rộng rãi, thẳng thớm, có thể dùng cho cả nam và nữ, được thiết kế để tiện lợi cho việc cưỡi ngựa và săn bắn. Changpao thường có tay áo dài, cổ cao và che phủ gần như toàn bộ cơ thể. Điểm đặc trưng của Changpao là không có đường eo rõ rệt, mang lại sự thoải mái và tự do vận động.

Sau khi người Mãn Châu thống trị Trung Quốc và thành lập nhà Thanh, họ đã áp đặt chính sách "Thay đổi tóc và y phục" (剃髮易服) đối với người Hán. Tuy nhiên, việc áp dụng Changpao Mãn Châu cho dân chúng không hoàn toàn thành công. Thay vào đó, nó trở thành trang phục chính thức cho các quan chức và tầng lớp quý tộc. Theo thời gian, những người thuộc "Bát Kỳ" (Eight Banners) – hệ thống quân sự và hành chính của nhà Thanh, chủ yếu là người Mãn Châu và một số người Hán, Mông Cổ gia nhập – đã mặc Changpao, và từ đó, thuật ngữ "Qipao" (旗袍) ra đời, có nghĩa là "áo bào của người Bát Kỳ" hay "áo bào của người thuộc Kỳ".

Vào cuối triều Thanh, Changpao Mãn Châu dành cho phụ nữ bắt đầu có những thay đổi nhỏ, trở nên hẹp hơn một chút và có thêm đường xẻ tà ở bên hông để thuận tiện hơn cho việc đi lại. Tuy nhiên, nhìn chung, hình dáng của nó vẫn còn khá rộng thùng thình và che đi đường cong cơ thể. Nó chủ yếu được làm từ các loại vải truyền thống như lụa, gấm, với màu sắc và hoa văn phong phú thể hiện địa vị xã hội.

Bảng so sánh: Changpao (Mãn Châu) vs. Trang phục Hán truyền thống

Đặc điểm	Changpao Mãn Châu (Nguồn gốc Qipao)	Trang phục Hán truyền thống (Minh, Tống)
Hình dáng	Thẳng, rộng, không nhấn eo, dáng chữ A	Thường gồm áo trên và váy dưới, hoặc áo dài có phần thân trên và dưới tách biệt
Cổ áo	Cổ cao, tròn hoặc đứng	Đa dạng: cổ chữ V, cổ tròn, cổ chữ U
Tay áo	Rộng rãi, dài đến cổ tay	Đa dạng: rộng, hẹp, dài, ngắn
Phần thân	Liền mạch từ vai đến gót chân	Thường có đường cắt ngang eo hoặc chia thành hai phần
Đối tượng	Ban đầu cho cả nam và nữ Mãn Châu, sau đó cho người Bát Kỳ	Chủ yếu phân biệt nam/nữ, tầng lớp xã hội

2. Thập Niên 1920: Sự Trỗi Dậy của Qipao Hiện Đại

Sau sự sụp đổ của nhà Thanh vào năm 1912 và sự thành lập của Trung Hoa Dân Quốc, Trung Quốc trải qua một giai đoạn thay đổi xã hội và văn hóa sâu rộng. Các giá trị truyền thống bị thách thức bởi tư tưởng phương Tây, đặc biệt là trong các thành phố lớn như Thượng Hải, nơi trở thành trung tâm của thời trang, thương mại và văn hóa quốc tế. Chính trong thập niên 1920, Qipao bắt đầu hành trình biến đổi ngoạn mục của mình để trở thành chiếc sườn xám hiện đại mà chúng ta biết đến ngày nay.

Phụ nữ Trung Quốc, đặc biệt là các nữ sinh và phụ nữ thành thị, bắt đầu tìm kiếm những trang phục thoải mái, tiện dụng và hiện đại hơn. Họ muốn thoát khỏi những bộ váy nhiều lớp, rườm rà của thời phong kiến. Trong bối cảnh này, Changpao truyền thống được cải tiến mạnh mẽ. Thiết kế ban đầu, vẫn còn rộng và che giấu dáng người, dần được điều chỉnh theo hướng thon gọn hơn, ôm sát cơ thể.

Những thay đổi quan trọng bao gồm:

• Thắt eo: Phần eo được thu hẹp lại, nhấn mạnh đường cong tự nhiên của phụ nữ.
• Xẻ tà cao hơn: Đường xẻ tà ở hai bên hông được nâng cao hơn, giúp việc đi lại dễ dàng hơn và khoe được đôi chân.
• Tay áo đa dạng: Tay áo từ rộng thùng thình dần trở nên hẹp hơn, có khi là tay lỡ, tay ngắn hoặc không tay, phù hợp với xu hướng thời trang phương Tây.
• Cổ áo và ve áo: Cổ áo vẫn giữ được dáng cao đặc trưng nhưng được biến tấu đa dạng hơn (cổ tàu, cổ tròn, cổ đứng).
• Kích thước ngắn hơn: Chiều dài của Qipao dần được rút ngắn từ mắt cá chân lên đến đầu gối, thậm chí là trên đầu gối, tùy theo xu hướng và sự táo bạo của người mặc.

Việc Qipao trở nên phổ biến cũng được thúc đẩy bởi các diễn viên, ca sĩ, và phụ nữ thuộc tầng lớp thượng lưu Thượng Hải, những người đã mặc Qipao như một tuyên bố về sự độc lập và hiện đại. Vật liệu cũng đa dạng hơn, không chỉ là lụa mà còn có cotton, len, hoặc các loại vải tổng hợp khác, giúp Qipao trở nên dễ tiếp cận hơn với nhiều tầng lớp xã hội. Đây là giai đoạn Qipao trở thành biểu tượng của vẻ đẹp thanh lịch, quyến rũ và đồng thời thể hiện sự tự do của phụ nữ Trung Quốc trong một xã hội đang thay đổi.

3. Thập Niên 1930 & 1940: Thời Kỳ Hoàng Kim và Sự Đa Dạng

Thập niên 1930 được xem là "thời kỳ hoàng kim" của Qipao. Trong giai đoạn này, chiếc sườn xám đã hoàn thiện hình dáng của mình và trở thành trang phục mặc định cho phụ nữ Trung Quốc thuộc mọi tầng lớp, từ học sinh, nhân viên văn phòng đến các quý bà xã giao và ngôi sao điện ảnh. Sự phổ biến của nó lan rộng khắp Trung Quốc và cả cộng đồng người Hoa ở nước ngoài.

Các nhà thiết kế, thợ may ở Thượng Hải đã liên tục thử nghiệm và sáng tạo, đưa Qipao đạt đến đỉnh cao của sự tinh tế và đa dạng. Ảnh hưởng từ thời trang phương Tây, đặc biệt là từ Hollywood, đã được tích hợp một cách khéo léo vào thiết kế Qipao:

• Đường cắt ôm sát: Qipao trở nên ôm sát hơn nữa, tôn vinh đường cong cơ thể một cách tối đa, phản ánh xu hướng thời trang phương Tây về việc tôn vinh hình dáng đồng hồ cát.
• Độn vai: Để tạo vẻ ngoài hiện đại và mạnh mẽ hơn, một số kiểu Qipao được thêm độn vai, lấy cảm hứng từ trang phục nam giới phương Tây.
• Đa dạng về chất liệu và hoa văn: Ngoài lụa và gấm truyền thống, Qipao được may từ nhiều loại vải khác nhau như nhung, sa-tanh, vải crepe, voan, và thậm chí cả ren. Hoa văn cũng trở nên phong phú hơn, từ các họa tiết truyền thống như rồng, phượng, hoa lá đến các họa tiết hình học Art Deco và các motif phương Tây.
• Cổ áo và tay áo: Cổ áo vẫn giữ dáng cao đặc trưng, nhưng cũng có những biến thể như cổ thấp hơn, hoặc cổ áo được thiết kế theo kiểu cổ áo sơ mi. Tay áo cũng đa dạng từ tay lỡ, tay ngắn, không tay, hoặc tay áo phồng nhẹ.
• Đường xẻ tà: Đường xẻ tà tiếp tục được nâng cao, đôi khi lên đến đùi, mang lại vẻ gợi cảm và phóng khoáng.

Bảng các biến thể Qipao phổ biến trong thập niên 1930-1940

Đặc điểm thiết kế	Mô tả	Ảnh hưởng/Ghi chú
Dáng ôm sát	Nhấn mạnh đường cong eo, hông, ngực	Ảnh hưởng từ thời trang phương Tây (Hollywood)
Cổ áo	Cổ tàu (mandarin collar) cao, nhưng có biến thể thấp hơn hoặc trang trí cầu kỳ hơn	Luôn là đặc trưng, nhưng được đổi mới để tránh đơn điệu
Tay áo	Tay ngắn, tay lỡ, không tay, hoặc tay áo phồng	Phù hợp với khí hậu và xu hướng thời trang phương Tây
Xẻ tà	Xẻ tà cao ở hai bên hông hoặc một bên, đôi khi lên đến đùi	Thể hiện sự tự do, gợi cảm và tiện lợi cho di chuyển
Chất liệu	Lụa, gấm, nhung, sa-tanh, crepe, cotton	Đa dạng hóa, phù hợp với các mùa và dịp khác nhau
Họa tiết	Hoa truyền thống, phượng hoàng, rồng, họa tiết hình học Art Deco	Phản ánh sự giao thoa văn hóa Đông – Tây

Qipao của giai đoạn này không chỉ là trang phục mà còn là tuyên ngôn về vẻ đẹp hiện đại của phụ nữ Trung Quốc, kết hợp hài hòa giữa nét truyền thống duyên dáng và sự mạnh mẽ, tự do của thời đại mới.

4. Sau Năm 1949: Sự Suy Thoái và Hồi Sinh

Sau năm 1949, với sự thành lập của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, Qipao phải đối mặt với một giai đoạn suy thoái đáng kể ở Trung Quốc đại lục. Chính phủ mới, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, đã khuyến khích một phong cách ăn mặc giản dị, đồng phục, và coi Qipao là biểu tượng của "giai cấp tư sản" hoặc "tầng lớp cũ". Mặc Qipao có thể bị xem là lỗi thời, thậm chí là phản cách mạng. Do đó, trang phục này dần biến mất khỏi đời sống hàng ngày của người dân Trung Quốc đại lục, nhường chỗ cho những bộ trang phục như áo Mao (Mao suit) hoặc quân phục.

Tuy nhiên, Qipao đã tìm được một ngôi nhà mới và tiếp tục phát triển ở các vùng lãnh thổ khác, đặc biệt là Hồng Kông và Đài Loan. Nhiều người Thượng Hải di cư đến Hồng Kông sau năm 1949 đã mang theo kỹ thuật may Qipao tinh xảo và tiếp tục phát triển nó ở đó. Tại Hồng Kông, Qipao (thường được gọi là Cheongsam theo phát âm tiếng Quảng Đông) tiếp tục là trang phục thời thượng cho đến những năm 1960. Nó trở thành biểu tượng của sự sang trọng, tinh tế và được nhiều nữ diễn viên điện ảnh, người dẫn chương trình và phụ nữ thành thị yêu thích. Qipao của Hồng Kông thường có đường cắt gọn gàng, tiện dụng hơn so với phong cách Thượng Hải cầu kỳ, phù hợp với nhịp sống năng động của thành phố này.

Vào những năm 1980 và đặc biệt là thập niên 1990, Qipao bắt đầu có dấu hiệu hồi sinh ở Trung Quốc đại lục. Khi Trung Quốc mở cửa và hội nhập quốc tế, trang phục truyền thống lại được đánh giá cao như một biểu tượng của bản sắc văn hóa. Qipao trở lại, ban đầu là trang phục cho các sự kiện trang trọng, lễ tân, sau đó dần xuất hiện nhiều hơn trong các bộ phim, chương trình truyền hình và các buổi trình diễn thời trang.

Ngày nay, Qipao không chỉ là một món đồ thời trang mà còn là một biểu tượng văn hóa quan trọng, được sử dụng trong các dịp lễ hội, sự kiện chính thức, hoặc như trang phục cưới truyền thống. Nó cũng là đối tượng nghiên cứu của nhiều nhà thiết kế và học giả thời trang. Các trang web như Cheongsamology.com là một trong số những nguồn tài nguyên chuyên sâu, cung cấp cái nhìn chi tiết về lịch sử, thiết kế và vai trò đương đại của Qipao, góp phần vào việc bảo tồn và phát huy giá trị của trang phục này. Sự hồi sinh của Qipao cho thấy khả năng thích nghi và sức sống mãnh liệt của nó trong bối cảnh văn hóa toàn cầu.

5. Qipao Trong Thời Đại Hiện Đại: Biểu Tượng Văn Hóa và Thời Trang Quốc Tế

Trong thế kỷ 21, Qipao không chỉ đơn thuần là một trang phục truyền thống mà đã vươn lên trở thành một biểu tượng văn hóa toàn cầu, đại diện cho vẻ đẹp và sự thanh lịch của người phụ nữ Á Đông. Nó đã tìm thấy chỗ đứng vững chắc trong làng thời trang quốc tế, trên các sàn diễn cao cấp, thảm đỏ sự kiện và trong nhiều tác phẩm điện ảnh kinh điển.

Biểu tượng trong điện ảnh và truyền thông: Một trong những hình ảnh đáng nhớ nhất của Qipao là trong bộ phim "In the Mood for Love" (Tâm Trạng Khi Yêu) của đạo diễn Vương Gia Vệ, nơi Chương Mạn Ngọc đã mặc hàng chục bộ Qipao khác nhau, mỗi bộ đều toát lên vẻ quyến rũ, tinh tế và mang nặng tâm trạng. Bộ phim này đã giúp giới thiệu vẻ đẹp và sự phức tạp của Qipao đến khán giả toàn cầu, củng cố vị thế của nó như một biểu tượng của sự quyến rũ và bí ẩn. Ngoài ra, Qipao cũng xuất hiện trong nhiều bộ phim Hollywood, chương trình truyền hình và video ca nhạc, thường được sử dụng để thể hiện sự sang trọng, đẳng cấp hoặc bản sắc văn hóa Trung Quốc.

Trên sàn diễn thời trang và thảm đỏ: Nhiều nhà thiết kế quốc tế đã lấy cảm hứng từ Qipao để tạo ra những bộ sưu tập của riêng mình, từ những bản phối hợp truyền thống đến những biến tấu hiện đại, táo bạo. Qipao xuất hiện trong các bộ sưu tập của các thương hiệu danh tiếng, được mặc bởi các ngôi sao Hollywood và nhân vật nổi tiếng trên thảm đỏ, khẳng định sức hút vượt thời gian của nó. Sự đa dạng về chất liệu, từ lụa, gấm, nhung đến da, denim, cùng với các kỹ thuật thêu tay tinh xảo, đính kết đá quý, đã làm cho Qipao trở nên linh hoạt và phù hợp với nhiều phong cách khác nhau.

Vai trò trong văn hóa đương đại:

• Trang phục cưới: Qipao màu đỏ rực rỡ là một lựa chọn phổ biến cho cô dâu Trung Quốc trong ngày cưới, tượng trưng cho may mắn và hạnh phúc.
• Đồng phục: Ở một số nơi, Qipao được sử dụng làm đồng phục cho nhân viên khách sạn, nhà hàng, tiếp viên hàng không, thể hiện nét văn hóa và sự chuyên nghiệp.
• Thời trang hàng ngày: Dù không còn là trang phục hàng ngày phổ biến, Qipao vẫn được một số phụ nữ lớn tuổi ở Hồng Kông và một số khu vực khác ưa chuộng, hoặc được mặc trong các dịp đặc biệt như tiệc tùng, lễ kỷ niệm.

Qipao ngày nay không chỉ giữ gìn những giá trị truyền thống mà còn không ngừng đổi mới để phù hợp với nhịp sống hiện đại. Nó là minh chứng cho sự linh hoạt của một trang phục có khả năng vượt qua thời gian, thích nghi với các xu hướng mới trong khi vẫn duy trì bản sắc cốt lõi của mình. Qipao tiếp tục là một biểu tượng mạnh mẽ của vẻ đẹp nữ tính, sự tự tin và di sản văn hóa phong phú của Trung Quốc.

Hành trình của chiếc áo dài sườn xám, từ một trang phục giản dị của người Mãn Châu đến biểu tượng thời trang và văn hóa toàn cầu như ngày nay, là một câu chuyện đầy hấp dẫn về sự biến đổi và thích nghi. Qipao không chỉ phản ánh sự thay đổi của xã hội Trung Quốc qua các thời kỳ, từ sự giải phóng phụ nữ trong thập niên 1920, đến sự thăng trầm chính trị và sự hội nhập văn hóa quốc tế. Nó đã vượt qua những thử thách của thời gian, từ sự lãng quên ở đại lục đến việc được tôn vinh ở Hồng Kông và Đài Loan, rồi cuối cùng trở lại vị thế của mình như một di sản đáng tự hào. Ngày nay, Qipao không chỉ là một bộ quần áo mà còn là một tác phẩm nghệ thuật, một biểu tượng của sự sang trọng, tinh tế và là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ nhà thiết kế và người yêu thời trang trên khắp thế giới.