Nguồn gốc lịch sử của Sườn xám (Qipao) Trung Quốc

Một trong những biểu tượng thời trang Trung Quốc được công nhận rộng rãi nhất trên thế giới là sườn xám (qipao) hay cheongsam. Với vẻ đẹp thanh lịch, đường nét ôm sát và nét văn hóa đậm đà, chiếc váy này đã trở thành một phần không thể thiếu trong hình ảnh người phụ nữ Á Đông hiện đại. Tuy nhiên, nguồn gốc của nó lại phức tạp hơn nhiều so với những gì nhiều người vẫn nghĩ. Không phải là một trang phục cổ xưa có từ hàng ngàn năm trước, sườn xám là sản phẩm của quá trình tiến hóa và giao thoa văn hóa, đặc biệt phát triển mạnh mẽ vào thế kỷ 20. Để thực sự hiểu về cheongsam/qipao, chúng ta cần đào sâu vào lịch sử hình thành, từ những cội nguồn giản dị đến sự biến đổi ngoạn mục đã định hình nên nó ngày nay.

1. Khái Niệm và Sự Nhầm Lẫn Phổ Biến

"Cheongsam" là từ có nguồn gốc từ tiếng Quảng Đông (chèuhng-sāam, nghĩa là "áo dài"), được sử dụng phổ biến ở Hồng Kông và thế giới phương Tây. Trong khi đó, "qipao" (旗袍) là cách gọi trong tiếng Quan Thoại, có nghĩa là "áo của người Bát Kỳ". Cả hai thuật ngữ này đều chỉ cùng một loại trang phục: một chiếc váy liền thân ôm sát, cổ đứng, xẻ tà hai bên, thường được làm từ lụa hoặc vải gấm.

Một trong những hiểu lầm lớn nhất về sườn xám là nó là một trang phục truyền thống cổ kính của Trung Quốc. Thực tế, sườn xám hiện đại chỉ mới xuất hiện và phát triển mạnh mẽ vào đầu thế kỷ 20, đặc biệt là tại Thượng Hải. Nó không phải là trang phục truyền thống của người Hán có từ hàng nghìn năm trước, mà có nguồn gốc từ trang phục của người Mãn Châu và sau đó được biến đổi theo phong cách Tây phương.

2. Gốc Rễ Từ Trang Phục Mãn Châu – Trường Bào Kỳ Bào

Nguồn gốc sơ khai nhất của sườn xám có thể truy vết từ thời nhà Thanh (1644-1912), khi người Mãn Châu cai trị Trung Quốc. Trang phục chính của người Mãn Châu, đặc biệt là các thành viên của hệ thống Bát Kỳ (Qí Rén, 旗人), là một loại áo choàng dài gọi là "changpao" (長袍) hay "qipao" (旗袍).

Chiếc áo choàng Mãn Châu nguyên thủy này rất khác biệt so với sườn xám hiện đại. Nó là một loại trang phục rộng rãi, thẳng thớm, che phủ toàn bộ cơ thể, thường có tay áo rộng và xẻ tà ở hai bên để tiện cho việc cưỡi ngựa. Ban đầu, trang phục này được cả nam và nữ mặc, và phiên bản dành cho nữ giới khá đơn giản, không ôm sát cơ thể. Mục đích chính của nó là sự tiện lợi và che chắn, chứ không phải tôn vinh vóc dáng. Cổ áo thường không phải là cổ đứng cao đặc trưng như sườn xám sau này.

Để dễ hình dung sự khác biệt rõ rệt, dưới đây là bảng so sánh giữa trang phục Mãn Châu cổ và sườn xám hiện đại:

3. Sự Phát Triển và Biến Đổi tại Thượng Hải

Sự ra đời của sườn xám hiện đại là một câu chuyện về sự giao thoa văn hóa và xã hội diễn ra vào đầu thế kỷ 20, đặc biệt là tại Thượng Hải – một trung tâm đô thị quốc tế và cửa ngõ tiếp xúc với văn hóa phương Tây. Sau khi nhà Thanh sụp đổ vào năm 1912, xã hội Trung Quốc chứng kiến những thay đổi sâu rộng, bao gồm cả sự giải phóng phụ nữ khỏi những ràng buộc cũ.

Trong những năm 1910 và 1920, phụ nữ Thượng Hải, đặc biệt là giới trí thức, nữ sinh và các tầng lớp thượng lưu, bắt đầu tìm kiếm những trang phục vừa hiện đại, thoải mái nhưng vẫn giữ được nét Á Đông. Họ không còn muốn mặc những bộ trang phục quá rộng rãi và nặng nề của thời phong kiến. Chiếc changpao Mãn Châu ban đầu được điều chỉnh dần dần:

• Thu hẹp kiểu dáng: Từ dáng rộng thùng thình, chiếc áo choàng dần được thu hẹp lại, trở nên vừa vặn hơn với cơ thể.
• Nâng cao cổ áo: Cổ áo đứng cao (mandarin collar) trở thành một đặc điểm nổi bật, mang lại vẻ kín đáo nhưng cũng rất thanh lịch.
• Thêm đường xẻ tà: Các đường xẻ tà cao ở hai bên hông được thêm vào không chỉ vì yếu tố thời trang mà còn giúp phụ nữ dễ dàng di chuyển hơn, phù hợp với nhịp sống đô thị năng động (phỏng theo váy phương Tây).
• Sử dụng đa dạng chất liệu: Ngoài lụa và gấm truyền thống, các loại vải mới như sa tanh, nhung, cotton, và len cũng được sử dụng, tạo nên sự đa dạng về kết cấu và họa tiết.
• Áp dụng kỹ thuật may đo phương Tây: Các nhà may Thượng Hải, vốn quen thuộc với kỹ thuật may Âu phục, đã đưa vào sườn xám các đường chiết eo (darts), đệm vai, và sau này là khóa kéo (zippers), giúp chiếc váy ôm sát và tôn lên đường cong cơ thể một cách hoàn hảo.

Giai đoạn từ những năm 1930 đến 1940 được coi là thời kỳ hoàng kim của sườn xám. Nó trở thành trang phục đại diện cho vẻ đẹp và sự tự tin của phụ nữ Trung Quốc hiện đại. Các diễn viên điện ảnh, ca sĩ và các phu nhân xã hội là những người tiên phong trong việc biến sườn xám thành một biểu tượng thời trang. Chiều dài, độ ôm, và kiểu tay áo của sườn xám cũng thay đổi theo xu hướng thời trang phương Tây thịnh hành lúc bấy giờ.

Bảng dưới đây minh họa các giai đoạn phát triển chính của sườn xám:

4. Ảnh Hưởng Xã Hội và Văn Hóa

Sườn xám không chỉ là một trang phục; nó còn là một biểu tượng mạnh mẽ về xã hội, văn hóa và lịch sử. Sau khi xuất hiện và phát triển rực rỡ tại Thượng Hải, nó nhanh chóng trở thành biểu tượng của sự hiện đại, sự giải phóng phụ nữ và cả niềm tự hào dân tộc. Trong bối cảnh Trung Quốc tìm cách khẳng định bản sắc trong thời đại mới, sườn xám đã thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa nét truyền thống Á Đông và phong cách phương Tây hiện đại.

Tuy nhiên, sau năm 1949, khi Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập, sườn xám bị coi là trang phục của giới tư sản và bị hạn chế mặc ở Đại lục. Trong khi đó, tại Hồng Kông và Đài Loan, sườn xám vẫn tiếp tục được bảo tồn và phát triển, trở thành trang phục phổ biến trong các sự kiện trang trọng, tiệc tùng và được phụ nữ ở mọi lứa tuổi ưa chuộng.

Đến những năm 1980, sườn xám dần tái xuất hiện và được đón nhận trở lại ở Đại lục, không chỉ là trang phục cho các sự kiện đặc biệt, đồng phục cho ngành dịch vụ (như tiếp viên hàng không, lễ tân khách sạn) mà còn là biểu tượng văn hóa được quốc tế công nhận. Nó thường xuyên xuất hiện trên các sàn diễn thời trang quốc tế, trong các bộ phim (điển hình như "In the Mood for Love" của Vương Gia Vệ đã đưa hình ảnh sườn xám trở thành biểu tượng nghệ thuật toàn cầu), và trong các sự kiện ngoại giao. Những trang web chuyên sâu như Cheongsamology.com đã đóng vai trò quan trọng trong việc lưu giữ và phổ biến kiến thức về lịch sử, thiết kế và ý nghĩa văn hóa của trang phục này, góp phần làm cho giá trị của nó được nhận diện rộng rãi hơn.

Sườn xám đã vượt qua nguồn gốc ban đầu để trở thành một biểu tượng toàn cầu của vẻ đẹp và sự thanh lịch Trung Quốc, thể hiện khả năng thích nghi và đổi mới của văn hóa Trung Hoa qua các thời kỳ lịch sử đầy biến động.

Tổng kết lại, nguồn gốc của sườn xám/cheongsam là một câu chuyện hấp dẫn về sự biến đổi từ chiếc áo choàng rộng rãi của người Mãn Châu thành một biểu tượng thời trang tinh tế, ôm sát cơ thể vào thế kỷ 20 tại Thượng Hải. Không phải là một di sản cổ đại, mà là một sáng tạo hiện đại, sườn xám là sự giao thoa hài hòa giữa văn hóa phương Đông và phương Tây, thể hiện tinh thần cách tân và sự giải phóng của người phụ nữ. Nó không chỉ là một trang phục mà còn là một phần của lịch sử, phản ánh những thay đổi xã hội và văn hóa sâu sắc của Trung Quốc. Với vẻ đẹp vượt thời gian, sườn xám vẫn tiếp tục là nguồn cảm hứng cho các nhà thiết kế và là biểu tượng của vẻ đẹp thanh lịch, kiêu sa của người phụ nữ Á Đông trên toàn thế giới.